Afazja jest najczęstszym zaburzeniem występującym po uszkodzeniu lewej półkuli mózgu, odpowiedzialnej za funkcjonowanie językowe człowieka. Uszkodzenie to może być spowodowane udarem niedokrwiennym lub krwotocznym (wylewem), pęknięciem tętniaka lub naczyniaka, urazem mechanicznym (np. w wyniku wypadku komunikacyjnego) oraz procesem rozrostowym guza mózgu.
Objawy afazji zależne są od rozległości i głębokości uszkodzeń, a także okolicy, która im uległa. Przy uszkodzeniach przednich obszarów mózgu (głównie płaty czołowe) dominują afazje ruchowe, gdzie trudność stanowi przede wszystkim ekspresja słowna/budowanie wypowiedzi. Uszkodzenia tylnych rejonów mózgu (przede wszystkim płat skroniowy) powodują zaś afazje czuciowe, w których problematyczne staje się rozumienie zarówno komunikatów otoczenia, jak i własnych. Integralną część afazji stanowią także trudności w pisaniu i czytaniu.
W wielu przypadkach afazja głęboko stygmatyzuje i uniemożliwia normalne funkcjonowanie społeczne chorego. Jej objawy bywają trudne do zrozumienia i zaakceptowania zarówno przez pacjentów jak i ich rodziny. Głębokość zaburzeń rozciąga się od całkowitej niemożności komunikowania się z otoczeniem aż po subtelne deficyty, nie do wychwycenia przez laika, wciąż uciążliwe dla samego afatyka.
Zaburzenia mówienia
W głębokich afazjach chory może mieć całkowicie zahamowaną ekspresję mowy lub posługiwać się stereotypową, ciągle powtarzaną frazą (np. nonono, o Boże), czasem trudną do zidentyfikowania (np. dejus mojus, czikapa). U osób z mniejszym nasileniem objawów problemem może być wypowiadanie pojedynczych słów lub konstruowanie zdań. U wysoko funkcjonujących pacjentów trudności pojawiają się dopiero przy budowaniu złożonych, spójnych wypowiedzi (opisy, opowiadania) i bywają dobrze kompensowane lub maskowane.
Chorzy mogą też poszukiwać właściwego miejsca artykulacji, nie wiedząc, jak ułożyć usta/język przy mówieniu, deformować brzmienie słów, przestawiać głoski, opuszczać je, zastępować jedne wyrazy innymi o podobnym brzmieniu (np. kubek>kurek) lub znaczeniu (np. kubek>szklanka), a także uporczywie szukać właściwego słowa (np. to jest to…, no wie pani…to do czesania). Mówienie może sprawiać afatykowi wyraźną trudność – często mowa staje się wysiłkowa, powolna, niepłynna.
U osób z uszkodzeniami skroni może się pojawić tzw. żargon afatyczny – pacjent posługuje się wówczas słowami, które nie istnieją w danym języku – płynnie buduje wypowiedzi pozbawione sensu (np. msonka poczytuje na sztosku) i tworzy liczne neologizmy (np. krzesło>katszonko). Może też przeplatać wypowiedzi w pełni zrozumiale z chaotycznymi frazami złożonymi z elementów trudnych do zidentyfikowania.
Zaburzenia rozumienia
Przy głębokich uszkodzeniach skroni, w przypadkach skrajnych, chory nie rozumie komunikatów, które się do niego kieruje. Może się zdarzyć, że nie ma przy tym świadomości deficytów i mimo ich znacznego nasilenia, próbuje się komunikować z otoczeniem. Swoje zaburzenia może maskować przerzuceniem odpowiedzialności za niemożność porozumienia się na rozmówcę, bywa poirytowany, sygnalizuje problemy ze słuchem fizycznym (który nijak się ma do obserwowanych trudności), rozpraszalnością uwagi, hałasem, itp („zaraz, ale czy my się dobrze rozumiemy, uściślijmy to!”). Często zdarza się, że reaguje nieadekwatnie, nie wykonuje poleceń, nie wskazuje przedmiotów ani obrazków. Bywa, że niewłaściwie rozpoznaje dźwiękową strukturę słowa (np. myli „panna” z „wanna”) lub nie łączy jej z prawidłowym znaczeniem.
Problemem może być również zapamiętywanie dłuższych słów lub ich sekwencji – w efekcie wykonanie polecenia wciąż pozostaje dla chorego niedostępne. Trudności może sprawiać także rozumienie związków gramatycznych, relacji czasowo – przestrzennych, żartów czy metafor.
Zaburzenia czytania i pisania
Zaburzenia te mogą mieć różne nasilenie – część pacjentów jest w stanie czytać/pisać krótkie słowa/zdania – mogą przestawiać kolejność liter, pomijać je lub zastępować innymi; Przy głębokich afazjach czytanie może być ograniczone do etykietowania obiektów /czytanie globalne, tj. dopasowywanie podpisu/, pisanie zaś – do odwzorowywania własnego podpisu. U chorych ze śladową afazją pisanie i czytanie bywa zachowane na (wystarczająco) dobrym poziomie.
Terapia afazji bywa żmudnym i długim procesem. Jej celem jest przywrócenie choremu maksymalnej samodzielności w komunikacji, niekoniecznie zaś powrót do funkcjonowania językowego sprzed choroby, ponieważ często – ze względu na rozległość uszkodzeń – jest to niemożliwe. Niemniej jednak, wielu chorym udaje się dojść do takiego poziomu, który pozwala na swobodne porozumiewanie, co znacznie podnosi jakość ich życia, poprawia samoocenę i przywraca ich społeczeństwu.
Katarzyna Zaraś
neurologopeda
Specjaliści
Inne oferty w dziale Artykuły
